Het water vertelt over onze monumenten

Wat als het water kon praten? Ter gelegenheid van Open Monumentendag 2022 vertelt het water over acht monumentale bouwwerken die ons land veilig, leefbaar en bereikbaar houden. Het water vertelt… Het Haringvliet over de Haringvlietsluizen Zoet en zout Vroeger was ik een zeearm van de Noordzee, een soort inham tussen Voorne-Putten, de Hoeksche Waard en Goeree-Overflakkee. Dat kwam door de stormvloed van 1216. In de 12e eeuw waren Voorne en Flakkee één eiland, maar de storm verwoestte de natuurlijke kust en creëerde mij: het Haringvliet. Toen ik een paar honderd jaar oud was, maakte ik ruimte voor de Nederlandse ‘reuzen’; de Deltawerken. Mijn andere watervrienden en ik moesten namelijk een beetje in het gareel worden gehouden. Want een verschrikking als de watersnoodramp van 1953, dat nooit meer! Daarom kreeg ik nieuwe imposante buren: de Haringvlietsluizen, sinds 1970 één van onze beschermers. Het bleek al snel: op mijn buren kun je altijd rekenen. Door de aanleg van de Haringvlietsluizen ben ik aan de zeekant zout gebleven en aan de andere kant zoet. Dat was wel even wennen. Het betekende ook dat de vissen uit de Noordzee niet meer op bezoek kwamen. Het waren eenzame tijden. Maar in 2018 gingen de Haringvlietsluizen op een kier, zodat de vissen weer bij mij op bezoek konden. Soms komt er een paling of zeeforel bij me langs. Een gezellige boel! Als het bij mij eb is, gooien de Haringvlietsluizen de schuiven open. En als mijn zeewater juist hoog staat, gaan ze weer dicht. Omdat ik het merendeel van het Nederlandse rivierwater – zo’n zeventig procent – de Maas en de Rijn afvoer richting de zee, zijn de Haringvlietsluizen altijd aan het werk! Dag in, dag uit. Dus ook al zie je het niet als je eroverheen rijdt, denk toch even aan die hardwerkende bescheiden Haringvlietsluizen. Dat zullen ze leuk vinden!

Wat als het water kon praten? Ter gelegenheid van Open Monumentendag 2022 vertelt het water over acht monumentale bouwwerken die ons land veilig, leefbaar en bereikbaar houden. Het water vertelt… De Maas over stuw Grave Best complex Bonjour! Ik ben de Maas – ook wel ‘La Meuse’, op z’n Frans. Ik ontspring namelijk in Frankrijk en stroom via België door naar Nederland. Ik ben goed voor zo’n 950 kilometer! Maar helaas is dat niet mijn bekendste wapenfeit. Jullie kennen mij bijvoorbeeld van het hoogwater, zoals vorig jaar. En niet veel mensen kunnen het nu nog navertellen, maar ook in 1926 overstroomde ik, onder andere in Grave. Koningin Wilhelmina kwam zelfs in Limburg met een roeiboot bij inwoners langs de deuren. Kun je het je voorstellen? Omdat ik een typische regenrivier ben en mijn waterstand dus erg afhankelijk is van neerslag, konden de schepen niet altijd goed varen. Dat wilde men veranderen en daarom werden er stuwen gebouwd, onder andere de Stuw Grave. Die ligt in de gemeente Land van Cuijk. Of ja, eigenlijk bouwde Rijkswaterstaat meteen een heel complex met een stuw, sluis en daaroverheen een brug. Dat is uniek in Nederland en daar ben ik best trots op. Het stuw- en sluiscomplex bestaat uit twee sluiskolken, twee stuwopeningen onder de brug, zestig schuiven en twee kraanwagens. Houd je het nog bij? Je kunt wel zeggen dat het uhhh… best complex is. Maar dat is allemaal nodig om goed te kunnen werken. Oh ja, Stuw Grave heeft ook nog een vistrap! Zo kunnen de vissen gaan en staan – of ja zwemmen – waar ze willen. En dat werpt z’n vruchten af. Al heel veel vissoorten maakten er gebruik van. Zo zag ik palingen, baarzen, snoeken, forellen, riviergrondels en vooral heel veel blankvoorns.

Wat als het water kon praten? Ter gelegenheid van Open Monumentendag 2022 vertelt het water over acht monumentale bouwwerken die ons land veilig, leefbaar en bereikbaar houden. Het water vertelt… De Noordzee over Vuurtoren Noordwijk Vrienden voor het leven Kinderen met strandballen, picknickers op kleedjes en flanerende mensen: een dagje bij mij, de Noordzee, werd in het midden van de 19e eeuw helemaal hot. Deze vorm van vermaak was nieuw, ook voor mij. Noordwijk aan Zee groeide uit tot ‘de Bloemenbadplaats van Europa’, omgeven door bloembollenvelden. En dan heb ik het mooiste stukje nog niet eens benoemd… Want sinds 1922 kijk ik uit op mijn grote vriend: de vuurtoren van Noordwijk. Maar zijn verhaal gaat al veel verder terug. De eerste vissers vestigden zich hier al in het jaar 1200. Om hen veilig naar huis te leiden, bouwde de kerk in 1444 een vuurbaak, zijn voorloper. Maar het kostte veel geld om het vuur continu te laten branden door de daarvoor aangestelde vuurboetsstoker. De vissers moesten er ook nog eens zelf voor betalen. De visserij ging in de loop der jaren achteruit. Eeuwen later was de vissersvloot van Noordwijk gehalveerd, naar zestien schepen. Maar alsnog moesten de schippers zich natuurlijk kunnen oriënteren als ze via mij huiswaarts keerden. Als herkenningslicht kwam er een houten stellage waarin een vuur werd gestookt. Maar de échte vuurtoren werd gebouwd tussen 1922 en 1924. Eerst nog in een donkere uitvoering, maar omdat er regenwater door de muren kwam, werd hij wit gestuukt. Sindsdien is hij mijn licht in het duister. En niet alleen voor mij, want je ziet ‘m al vanaf 33 kilometer afstand oplichten!

Wat als het water kon praten? Ter gelegenheid van Open Monumentendag 2022 vertelt het water over acht monumentale bouwwerken die ons land veilig, leefbaar en bereikbaar houden. Het water vertelt… Al de Nederlandse wateren over RWS 1 In voor- en tegenspoed Ik heb een bijzondere vaste gast. Ze heet RWS 1, de parel op het water van Rijkswaterstaat. En wat is ze knap… Met haar teakhouten dek, sierlijke houtsnijwerk… Ze heeft zelfs een goud ingelegd loden Nederlands wapen. Ze kent al mijn kanten: de Waddenzee, maar ook het IJsselmeer, de Westerschelde en de Dollard. De RWS 1 is zelfs nog een tijdje bij mijn Duitse buren geweest. Maar dat was niet vrijwillig. Ruim honderd jaar geleden zag motorzeilklipper RWS 1 het levenslicht, toen nog met de naam Noord-Holland. Rijkswaterstaat kocht haar, ze kon er aan de slag als werkschip. Om te toetsen of ze bij mij iets konden bouwen, nam de Noord-Holland monsters van mijn water en bodem. Maar ze maakte ook rondvaarten, zelfs met prinses Juliana. Ze was in ieder geval altijd onderweg. Van Zeeland tot Groningen. Maar toen kwam de Tweede Wereldoorlog. Ze moest zich verstoppen voor de Duitse bezetters. Rijkswaterstaat verstopte haar bij mij, in Hoorn, afgedekt met oude kleden. Toch vonden drie Duitse stafofficieren haar en ontvoerden haar naar Travemunde, in Duitsland. Jaren later werd ze teruggebracht naar Den Helder door de Marine, afgeronseld en leeggeroofd. Maar ze hervond haar glorie! Rijkswaterstaat bracht haar thuis. Ze overleefde de oorlog, maar ook al mijn uitspattingen. Ik kan er soms een beetje wild aan toe gaan. Klotsende golven, sterke stromingen… Dat schrikte haar niet af. Inmiddels is de Noord-Holland getransformeerd tot directie- en inspectievaartuig. En bij die stature hoort een nieuwe naam: RWS 1. Een andere naam, maar nog steeds hetzelfde ijzersterke karakter!

Wat als het water kon praten? Ter gelegenheid van Open Monumentendag 2022 vertelt het water over acht monumentale bouwwerken die ons land veilig, leefbaar en bereikbaar houden. Ons water vertelt… Het Noordzeekanaal over de Velsertunnel De weg naar de zee Elf jaar lang, met de blote handen, zes dagen per week, twaalf uur per dag. Door tonnen zand en klei heen… Je kunt wel zeggen dat mijn geboorte in 1876 een zware bevalling was. Maar wel hoognodig, het Noordzeekanaal. Het scheepsverkeer was blij met me. Maar voor het wegverkeer was ik een grote bron van ergernis… In het begin van de twintigste eeuw werd ik bij Velsen een groot obstakel. De ponten deden hun best, maar ze konden het groeiende wegverkeer niet goed aan. Maar toen kwam daar het idee van de Velsertunnel. Mijn alleroudste vriend. Wat tunnels betreft hè… In 1941 startte zijn bouw, maar Rijkwaterstaat staakte die al snel. Door de Tweede Wereldoorlog werden bouwmaterialen schaars. Geduld was het enige waar we toen nog wat aan hadden. Maar de aandacht en prioriteit kwamen na de oorlog dubbel zo hard terug. En zestien jaar later, in 1957, was ie daar dan eindelijk: de Velsertunnel. Officieel geopend door koningin Juliana. Hij gaat 768 meter onder mij door en dagelijks rijden er zo’n 64 duizend voertuigen doorheen. Maar de tunnel valt vooral op door de karakteristieke ventilatietorens: de Hyacinten. Doet de vorm van deze gebouwen – die zowel aan de noord- als de zuidzijde van de tunnel staan – je ook niet aan deze plant denken? Na een renovatie in 2020 verloren de 16 markante torens hun oorspronkelijke functie als ventilatiesysteem. Maar ze blijven staan, want dankzij hen is de Velsertunnel wel uitgeroepen tot monument. En bovendien kijk ik ook er graag naar!

Wat als het water kon praten? Ter gelegenheid van Open Monumentendag 2022 vertelt het water over acht monumentale bouwwerken die ons land veilig, leefbaar en bereikbaar houden. Het water vertelt… Het Haringvliet over Vuurtoren Hellevoetsluis Een strategisch thuis Samen met Hellevoetsluis groeide ik als Haringvliet uit tot één van de belangrijkste Nederlandse oorlogshavens in de 17e eeuw. Een discutabele titel, waar ik gemengde gevoelens over heb. Na de Tachtigjarige Oorlog tegen Spanje volgden de Engelse zeeoorlogen… Het waren roerige tijden. Voor de Hollandse oorlogsvloot lag mijn water uitstekend en strategisch. Kolossale schepen, met daarop zeevaarders als Piet Hein en Michiel de Ruyter, vertrokken vanaf mij – hun thuishaven – naar mijn Engelse buren. Omdat ik tot de 19e eeuw een belangrijke marinehaven bleef, moesten de schippers natuurlijk goed geleid worden. Dat gebeurde eerst nog met een lantaarn. In 1822 pakten ze het serieuzer aan: toen startte de bouw van de Hellevoetse vuurtoren. Wat ooit een lantaarn was, is nu de oudste nog werkende vuurtoren van Nederland. Hij tikt de 200 jaar namelijk al aan! Maar dat zou je niet zeggen: hij ziet er goed voor zijn leeftijd. Ik vind het wel gezellig moet ik zeggen. Zo zie ik ook nog eens wat. Er komen sindsdien veel mensen op bezoek. Uit Hellevoetsluis, maar ook ver daarbuiten. Vooral tijdens de zomermaanden… Dan staan we samen in de spotlight. De bezoekers klimmen in de ruim dertien meter hoge vuurtoren en hebben een weids uitzicht op mij en mijn gebruikers... Een beetje ongemakkelijk is het wel, al die ogen op me gericht. Maar ik voel me ook gevleid!

Wat als het water kon praten? Ter gelegenheid van Open Monumentendag 2022 vertelt het water over acht monumentale bouwwerken die ons land veilig, leefbaar en bereikbaar houden. Het water vertelt… De Westerschelde over vuurtoren ‘t Hoge Licht Fier overeind Hallo, ik ben de Westerschelde, een zeearm in Zeeland en een belangrijke verbinding voor het scheepsverkeer tussen Antwerpen en Vlissingen. Om de schepen veilig vanaf de Noordzee naar mijn monding te leiden, is vuurtoren ‘t Hoge Licht van groot belang als geleidelicht. En het is niet zomaar een toren… De vuurtoren in Westkapelle was vroeger namelijk een kerktoren. Een toren die een hoop voor haar kiezen kreeg, maar moedig overeind bleef staan. Ze is dan ook niet voor niets een inspiratiebron voor velen. Zelfs voor Piet Mondriaan. Valt het je ook op dat de vuurtoren best ver van mij af staat? Dat komt doordat de Sint Willibrorduskerk in de 15e eeuw bijna onder water liep. Westkapelle had het zwaar te verduren met mij. Ik was nog opdringerig. De kerk werd afgebroken en opnieuw gebouwd, zo ver mogelijk van mij af. Maar gelukkig bleef de kerktoren, later omgedoopt tot vuurtoren ‘t Hoge Licht, altijd in mijn vizier. Maar ze kwam voor meer uitdagingen te staan. In de nacht van 14 op 15 maart 1831 brak door blikseminslag namelijk brand uit in de vuurtoren. Door de brandende olie sloeg de brand over naar de kerk… Het enige wat overeind bleef was… juist ja, de kerktoren. Alsof dat niet genoeg was werd ze ook nog belaagd door de Fransen die het land binnenvielen. Met eigen ogen zag ik hoe de toren - alweer - overeind bleef. Brand, oorlogsgeweld, mijn water… ‘t Hoge Licht is voor niemand bang en blijft voor de inwoners van Westkapelle dan ook altijd een symbool van onverzettelijkheid.

Wat als het water kon praten? Ter gelegenheid van Open Monumentendag 2022 vertelt het water over acht monumentale bouwwerken die ons land veilig, leefbaar en bereikbaar houden. Het water vertelt… Julianakanaal over Stuw Borgharen Een zeldzame vriendschap In het begin van de vorige eeuw had Nederland mij hard nodig. Omdat Duitsland tijdens de Eerste Wereldoorlog geen steenkolen meer kon leveren, waren alle ogen gericht op de Limburgse mijnen. Maar dan moesten de kolen wel ergens over vervoerd kunnen worden. Deze eer kreeg ik, het Julianakanaal. Aangenaam! Maar zonder mijn bijzondere vriendin Stuw Borgharen was ik er nooit geweest… Ik start namelijk net boven Maastricht en stroom dan verder naar het noorden. Stuw Borgharen is de eerste stuw die de Maas in Nederland tegenkomt. Zij zorgt ervoor dat het water niet allemaal via de Maas verder stroomt, maar vooral via mijn vaarweg. Dat is fijn voor de scheepvaart, want ik vorm één lange rechte route naar Maasbracht. Daar neemt de Maas het weer over. Dat klinkt misschien simpel, maar deze ene stuw regelt het waterpeil van de Maas en van mij tussen sluis Ternaaien bij België en sluis Born. Dat is best een eind! Veel stuwen hebben trouwens ook flinke sluizen naast zich, dat zijn als het ware de deuren voor de scheepvaart. Die heeft stuw Borgharen niet, omdat er geen scheepvaart over de Grensmaas gaat. Bij Borgharen ligt nog wel een heel klein sluisje dat bijvoorbeeld gebruikt kan worden door een meetbootje. Er was alleen één probleem. De vissen waren minder blij met de komst van mijn vriendin. Voor hen was het namelijk lastig om de stuw te passeren. Daarom zorgde Rijkswaterstaat voor een vistrap. Sinds 2017 voelen ze zich weer als vissen in het Maaswater! Zij gelukkig, de stuw gelukkig en ik gelukkig!