VOICE-OVER: Bescherming tegen hoogwater is voor Nederland van groot belang. Om ons land ook bij hoogwater veilig, bereikbaar en leefbaar te houden neemt Rijkswaterstaat al jarenlang verschillende maatregelen. Bijvoorbeeld langs de rivieren, zoals de Maas. Veel regen in Frankrijk en België kan in korte tijd zorgen voor hoogwater in de Maas. (Een animatie.) Rijkswaterstaat werkt op veel plekken aan de Maas. Het idee is dat we de Maas de ruimte geven waar het mogelijk is. Bijvoorbeeld door het verdiepen van de rivier tussen Grave en Ravenstein. Het verbreden en verlagen van uiterwaarden bij de Grensmaas. En het aanleggen van retentiebekkens bij Horn en Heel. In deze opvangbekkens kunnen we het water tijdelijk vasthouden. Ook komen er hoogwatergeulen in de Zandmaas. (Een graafmachine is aan het werk in Baarlo.) Als er geen ruimte is, zorgen de waterschappen ervoor dat de dijken versterkt of verhoogd worden, zoals bij Baarlo. Een andere maatregel is het openzetten van stuwen. De Maas is namelijk over een flink stuk een gestuwde rivier. Zo kan het water ongehinderd wegstromen. Zonder al deze maatregelen zouden bij hoogwater veel bewoners te maken krijgen met overstromingen. Onder de noemer Maaswerken heeft Rijkswaterstaat al flink wat maatregelen genomen en projecten afgerond. Andere zijn nog in uitvoering zoals de uiterwaardverbreding in de Grensmaas of een aantal hoogwatergeulen bij de Zandmaas. Het werk aan de Maas is sowieso nooit af. De reden daarvoor? Nou, bijvoorbeeld: klimaatveranderingen en nieuwe inzichten. Samen met andere overheden en partijen zorgt Rijkswaterstaat dat we ook in de toekomst bestand zijn tegen hevige neerslag maar ook tegen perioden van droogte, en voor voldoende zoetwater. Zodat Nederland ook in de toekomst veilig, bereikbaar en leefbaar blijft. (Het Nederlandse wapenschild met daarnaast: Rijkswaterstaat. Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Het beeld wordt geel met wit. Beeldtekst: Meer informatie? Kijk op www.rws.nl/hoogwater. Een productie van Rijkswaterstaat. Copyright 2019.
Maaswerken: Grensmaas
De Grensmaas is het 48 km lange onbevaarbare deel van de Maas tussen Maastricht en Stevensweert. Het is de enige grindrivier die Nederland rijk is.
In een groot deel van dit gebied wordt gewerkt aan bescherming tegen hoogwater door de stroomgeul te verbreden en uiterwaarden te verlagen. Dit gebeurt door middel van grind- en zandwinning. Daarbij ontstaat in totaal ruim 1.000 ha aan nieuwe natuur.
Het merendeel van de 11 maatregellocaties is klaar. De uitvoering speelt zich voornamelijk nog af bij Grevenbicht en Schipperskerk (Koeweide/Trierveld), waar de centrale win- en opslaglocatie voor grind en zand is. Het werk daar loopt nog door tot en met 2027. Bij Maasband wordt momenteel een nevengeul aangelegd, zoals eerder bij Visserweert is gedaan.
Kijk voor de actuele situatie en planning van de werkzaamheden op de website van het Consortium Grensmaas.
Natura 2000
Delen van de Grensmaas zijn specifiek aangewezen als Natura 2000-gebied. Aan Nederlandse zijde gaat het om het zomerbed. Dit betekent dat bepaalde plant- en diersoorten, en hun leefgebied, actief beschermd moeten worden. Op de website van Rijkswaterstaat Natura 2000 leest u meer over onze rol daarbij.
Plannen voor herinrichting Grensmaas
Al vanaf het begin van de jaren 90 zijn er herinrichtingsplannen voor de Grensmaas. De hoogwaters van 1993 en 1995 betekenden forse overstromingen in Limburg, met flinke schade tot gevolg. Dat leidde tot versnelling van de plannen in de vorm van het omvangrijke programma De Maaswerken, bestaande uit de deelprogramma’s Zandmaas, Grensmaas en Maasroute.
Het Grensmaasproject
In 2005 werd gestart met het werk aan de Zandmaas en in 2008 was het zuidelijke deel aan de beurt: het Grensmaasproject. Sindsdien werkt het zelfstandig opererende Consortium Grensmaas tussen Maastricht en Roosteren aan een betere bescherming tegen hoogwater.
De belangrijkste ingrepen zijn het verbreden van de stroomgeul en verlagen van de uiterwaard op 11 locaties. Ook enkele nevengeulen maken deel uit van het pakket aan maatregelen. Zodoende heeft de rivier meer ruimte gekregen om water af te voeren als het nodig is. De 12e locatie, Roosteren, was eerder al in 2006 door Rijkswaterstaat uitgevoerd.
In totaal omvat het Grensmaasproject de volgende locaties: Bosscherveld, Borgharen, Itteren, Geulle a/d Maas, Meers, Maasband, Urmond, Nattenhoven, Grevenbicht, Koeweide/Trierveld, Visserweert en Roosteren.
Hoofddoel van deze ingrepen is een 5 keer kleiner risico op overstromingen. Deze doelstelling is in 2017 behaald. Daarnaast levert het project ruim 1000 ha aan nieuwe natuur op en is er grind als grondstof voor de nationale behoefte aan beton voor de bouwsector beschikbaar gekomen.
Bekijk de video voor meer informatie over de Maaswerken.
Resultaten
De uitgevoerde maatregelen zorgen ervoor dat de waterstanden in de Grensmaas bij hoogwater tot een meter lager zijn. Bij het hoogwater van juli 2021 was goed te zien dat dit werkt; er stroomde nóg meer water door de bedding van de Maas dan bij de hoogwaters van 1993 en 1995, maar nu hielden de meeste bewoners wel droge voeten en huizen.
Tegelijkertijd levert de verruiming van de rivier een afwisselender landschap op. Er zijn natte en droge stukken ontstaan, waar meer plant- en diersoorten kunnen leven dan voorheen. Dit draagt bij aan het ecologisch herstel van de Maas volgens de Europese Kaderrichtlijn Water.
Onafhankelijke ecologen deden onder de naam 'Maas in Beeld' onderzoek naar 30 jaar natuurontwikkeling in en langs de Grensmaas. In 2020 presenteerden zij hun bevindingen. De publieksbrochure met de resultaten is te vinden op de website Maas in Beeld.
Zelfrealisatie door Consortium Grensmaas
Het Grensmaasproject wordt voor het grootste deel voor eigen rekening en risico uitgevoerd door het Consortium Grensmaas, een samenwerkingsverband van grindbedrijven, aannemers en Natuurmonumenten.
Om de werkzaamheden te financieren, zal het consortium in totaal circa 54 miljoen ton grind en 10 miljoen ton zand winnen. Rijkswaterstaat is contractpartner van het consortium en ziet toe op het nakomen van de projectafspraken en het behalen van de maatschappelijke doelen.
Meer feiten en cijfers Grensmaasproject
- 12 werklocaties, waarvan 11 via zelfrealisatie uitgevoerd door het Consortium Grensmaas.
- De kosten van de uitvoering bedragen ongeveer € 700 miljoen, betaald met de opbrengst van grind en zand.
- Na afronding zal er zo’n 100 miljoen ton grond zijn verplaatst.
- De oeververlaging op de verschillende locaties bedraagt gemiddeld 6 tot 7 m.
- Dankzij 2 hoogwaterbruggen bij respectievelijk Maasband (in aanleg) en Visserweert (gereed) houden deze dorpen bij wassend water verbinding met het vasteland.
- De 1000 ha aan nieuwe natuur maakt deel uit van het grensoverschrijdende Rivierpark Maasvallei, met zowel aan Vlaamse als Nederlandse zijde volop mogelijkheden om te genieten van het weidse landschap.
- De nieuwe natuurterreinen aan Nederlandse zijde worden beheerd door Rijkswaterstaat, Staatsbosbeheer of Natuurmonumenten, samen met de zelfredzame en vrij rondtrekkende kuddes Konikpaarden en Galloway runderen die de gebieden begrazen.
- Uitgangspunt bij het vegetatiebeheer is een optimale balans tussen natuurkwaliteit en hoogwaterveiligheid. De basis hiervoor is de Vegetatielegger.
- Naast begrazing kunnen soms aanvullende maatregelen nodig zijn. Zoals het verwijderen van teveel wilgengroei om een vlotte doorstroming bij hoogwater te behouden.
Documenten Grensmaas
Bezoek de verzamelpagina Factsheets de Maaswerken om de factsheets over het Grensmaasproject en het programma de Maaswerken te bekijken of downloaden.