VOICE-OVER: Schoon en gezond water is onze basis. Vooral in een land dat voor een vijfde uit water bestaat. Sterker nog, het is van levensbelang, voor de mens en de natuur. We maken er ons drinkwater van. We gebruiken het voor onze landbouw en het is het leefgebied voor veel dieren en planten. Noodzaak dus om onze rivieren, kanalen, meren en kustwateren schoon en gezond te houden. Een belangrijke, maar zeker geen makkelijke taak, ook voor Rijkswaterstaat. We hebben onze rijkswateren veel aangepast, voor onze veiligheid en voor de scheepvaart. Hierdoor zijn leefgebieden van planten en dieren verdwenen. Daarnaast zijn vervuilende stoffen een bedreiging. Denk aan lozingen door bedrijven, de landbouw of rioolwaterzuiveringen. Ontwikkelingen met ernstige gevolgen. (De knoppen aan een tak verwelken.) Daarom bestaat de Kaderrichtlijn Water, een Europese richtlijn uit 2000. Doelen waarmee we niet alleen in Nederland, maar in heel Europa voor schoon en gezond water zorgen. De deadline? (Langs het water staan graafmachines.) Rijkswaterstaat werkt sinds 2009 met volle kracht om deze doelen te halen, onder andere door het uitvoeren van een breed maatregelenpakket, met zichtbaar resultaat. Want inmiddels staan er al veel mooie projecten die ons water elke dag schoner en gezonder maken. Denk aan de aanleg van nevengeulen, waarmee we ruimte voor de rivier creëren. Dit vergroot onze veiligheid en maakt het rivierengebied weer rijker aan planten en dieren. Of de plaatsing van dood hout in rivieren, een maatregel die het leefgebied van verschillende insecten en vissen herstelt, en de waterkwaliteit verbetert. Of het herstel van zeegras, een bijzondere plant die met haar immense netwerk aan wortelen onze zeebodem versterkt en CO2 vasthoudt. En een cruciale schakel is in ons gezond marien ecosysteem. Ook openen we de Haringvlietsluizen. Hierdoor kunnen trekvissen weer oversteken, keren planten en dieren langzaam terug en ontstaat er een natuurlijkere overgang tussen zoet en zout water. (Visjes zwemmen door het water.) Zo zetten we elke dag een stapje dichter bij schoon en gezond water, voor de mens en natuur. Dit doen we niet alleen, samenwerking staat hier aan de basis. Al jaren slaan we de handen ineen met provincies, waterschappen, gemeenten, grondeigenaren en terreinbeheerders. Maar de tijd dringt, en we zijn er nog niet. Om de doelen voor eind 2027 te halen, is iedereen nodig. Er staan uitdagingen op ons te wachten die om veel samenwerking en innovatie gaan vragen. Schoon en gezond water is van levensbelang, het is onze basis. Ons werk laat zien dat we de kennis hiervoor in huis hebben. Samen zet Rijkswaterstaat zich met hart en ziel in voor de Kaderrichtlijn Water. Alleen zo halen we de doelen in 2027. (De zon schijnt op een sloot in een groene omgeving. Het Nederlandse wapenschild met daarnaast: Rijkswaterstaat. Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Het beeld wordt geel met wit. Beeldtekst: Meer informatie? Kijk op rijkswaterstaat.nl. Een productie van Rijkswaterstaat. Copyright 2023.) VREDIGE MUZIEK DIE WEGEBT
Uitvoering Kaderrichtlijn Water
Rijkswaterstaat verbetert de ecologische waterkwaliteit. De maatregelen die we hiervoor nemen komen onder andere voort uit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW).
Breng ons water in balans
Schoon en gezond water is van levensbelang voor mensen, dieren en planten. Waterstaatkundige ingrepen maakten Nederland in de vorige eeuw veilig en welvarend. Dijken, dammen en inpolderingen hebben echter ook een keerzijde. De natuurlijke stroming van het water is veranderd en op veel plekken zijn geleidelijke overgangen van land naar water en van zoetwater naar zoutwater verdwenen. Hierdoor missen planten en dieren geschikt leefgebied en zijn hun migratieroutes geblokkeerd.
Uitvoering Kaderrichtlijn Water
We investeren in het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit door een goede leefomgeving te bieden voor planten en dieren (ecosysteem). Een goede waterkwaliteit wordt niet alleen bereikt door een goed ecosysteem. Ook is het belangrijk dat het water geen afvalstoffen bevat. Dit is de chemische waterkwaliteit. We zorgen er daarom ook voor dat er geen schadelijke stoffen in het water terecht komen waar wij of de natuur last van kunnen krijgen.
Afspraken in Europees verband
Nederland en de andere landen van de Europese Unie vinden goede waterkwaliteit belangrijk in alle Europese wateren. Omdat water zich niks van landsgrenzen aantrekt, hebben we in 2000 samen afgesproken om maatregelen te nemen in de Kaderrichtlijn Water. Deze richtlijn bepaalt dat de wateren in 2027 een goed leefgebied moeten vormen voor de planten en dieren die er thuishoren. Hier is nog grote winst in te behalen door leefgebieden te herstellen, vissen ruim baan te geven en het water schoon en gezond te houden.
Maatregelen Kaderrichtlijn Water
We graven opnieuw nevengeulen bij rivieren, maken oevers natuurvriendelijk, leggen vispassages aan en zorgen voor nieuw leefgebied in drassige gebieden. Rijkswaterstaat voerde afgelopen jaren vele maatregelen uit om de ecologische waterkwaliteit te verbeteren en gaat daar de komende jaren ook mee door. In de jaarrapportage Kaderrichtlijn Water 2023 laten we zien dat de maatregelen niet op zichzelf staan, maar ingebed worden in de omgeving. We kijken hierbij verder dan de programmadoelstellingen.
Integrale projecten Kaderrichtlijn Water
Met het aanleggen van KRW-maatregelen proberen we zoveel mogelijk bij te dragen aan het behouden van Natura 2000-gebieden. Klimaatverandering en een toenemend maatschappelijk gebruik van de Nederlandse wateren zorgen ervoor dat de druk op de grote wateren eerder toeneemt dan afneemt.
In de Programmatische Aanpak Grote Wateren worden daarom aanvullende maatregelen onderzocht die de bereikte waterkwaliteit in elk geval behouden en als het kan nog verder verbeteren.
Aanleg getijdegeulen verbonden aan de Lek
Door samenwerkingen aan te gaan kunnen we allesomvattende projecten realiseren, afgestemd op de lokale situatie. Bijvoorbeeld bij Salmsteke. Daar werken we aan de versterkte Lekdijk en het herinrichten van de uiterwaard voor natuur en recreatie. Dat doen we samen met het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP), Hoogheemraadschap Stichtse Rijnlanden, de provincie Utrecht, de gemeente Lopik, Recreatieschap De Stichtse Groenlanden en Staatsbosbeheer.
We leggen daar getijdegeulen aan die verbonden zijn met de rivier de Lek. In een getijdegeul wordt het getij weer zichtbaar en beleefbaar. We voegen ook rivierhout aan die geulen toe.
We doen dit voor het grootste deel emissieloos. Dit betekent dat we veel minder CO2, stikstof en fijnstof uitstoten door de inzet van elektrisch materiaal.
Aanleg getijdeparken in regio Rijnmond
Een ander voorbeeld vinden we in het westen van ons land. Daar leggen we samen met de gemeente Rotterdam getijdeparken aan in de Nieuwe Maas en de Nieuwe-Waterweg.
Harde begrenzingen maken daar plaats voor geleidelijk aflopende oevers. Zo ontstaat een fijne plek voor planten, vissen en vogels die op de grens van zoet en zout leven. Het zuiverende vermogen van water- en oeverplanten zorgt voor een betere waterkwaliteit. Getijdeparken dragen zo bij aan een leefbare stad.
Innovatieve maatregelen Kaderrichtlijn Water
Het verplaatsen van gronden noemen we ook wel grondverzet. Dit is vaak een belangrijk onderdeel van maatregelen om de ecologische waterkwaliteit te verbeteren. Helaas kan dat bijna niet zonder stikstofuitstoot. Om die uitstoot zoveel mogelijk te beperken, zoekt Rijkswaterstaat naar alternatieven. We proberen minder grond te verplaatsen om dezelfde resultaten voor de natuur te halen.
Het kunstrifsysteem van Reefy
Een voorbeeld hiervan is het modulaire kunstrifsysteem van Reefy. Het stimuleert de biodiversiteit en biedt beschutting aan migrerende vissen.
Begin 2023 plaatste aannemer Boskalis 25 strekkende meter van dit rif in de Nieuwe Waterweg. Deze plaatsing is een direct resultaat van onze langdurige samenwerking met de gemeente Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam. Zo is ook de Riodam ontstaan.
Riodam Rotterdam
De gemeente Rotterdam vervangt ieder jaar 42 km aan rioolbuis. De oude rioolbuizen gaan normaal gesproken naar de puinbreker. Maar binnen het project Groene Poort krijgen ze een tweede leven, nadat ze zijn schoongemaakt.
Door de juiste opstapeling van buizen ontstaat een doorlatende dam, die heel goed werkt voor de natuur. Tegelijkertijd werkt de dam, als golfbreker, net als het rif van Reefy. Door hergebruik van materialen besparen we CO2 en materiaal.
Vernieuwingen in de drijvende natuur
Naast vaste constructies zijn er innovaties in ‘drijvende natuur’. Dit zijn vaak kleinschalige constructies, waardoor voor toepassing minder ruimte nodig is. De biohutten bijvoorbeeld, stalen kooien ter grootte van een winkelwagentje waarin vissen kunnen opgroeien.
Uit proeven blijkt dat biohutten heel succesvol zijn in het aantrekken van vis. Ook op plaatsen waar je dat normaal niet zou verwachten, bijvoorbeeld bij stalen damwanden.
Ook pontonhula’s gelden als drijvende natuur. Onder een klein ponton hangt uitgetwijnd scheepstouw; scheepstouw dat zo ver uit elkaar gehaald is dat er alleen rafels overblijven. De fijnmazige, zachte rafels bewegen in het water en zijn ideaal voor waterplanten. Bovendien biedt de binnenkant van de hula-rand beschutting. In het Buizengat, een oude binnenhaven in Rotterdam, ligt al een aantal pontonhula’s.
Drijvende natuur kan ook op grotere schaal worden ingezet. Door meerdere biohutten of ponthula’s bij elkaar te plaatsen bijvoorbeeld. Denk ook aan legakkers, dood rivierhout of pontoncatamarans. In 2022 is zelfs een heel onderwaterbos opgeleverd; een ondiepe luwe en een diepe zone in het Wolderwijd.
