IThiek actueler dan ooit!
Ethische dilemma’s zijn bekend terrein voor ambtenaren. Wie werkt voor het publiek belang heeft namelijk constant te maken met een afweging van verschillende publieke waarden. Denk bijvoorbeeld aan veiligheid, betrouwbaarheid of transparantie. Soms gaat het streven naar de ene waarde ten koste van de andere. Als er geen duidelijke wetgeving is en publieke waarden met elkaar botsen, spreken we van ethische dilemma’s.
Ook rond digitalisering spelen ethische dilemma’s. Ethiek in relatie tot IT is in deze tijd, van steeds snellere technologische ontwikkelingen, belangrijker dan ooit. Dat blijkt ook uit de verkenning IThiek van het programma Strategische Verkenningen.
Verkenning IThiek
Rijkswaterstaat zet steeds vaker digitalisering in om vraagstukken beter en sneller te kunnen aanpakken. Juist rond digitalisering, dat de laatste jaren een vlucht neemt, wordt niet altijd van tevoren voldoende stilgestaan bij welke ethische dilemma’s zich kunnen voordoen. Dit is niet vreemd aangezien we te maken hebben met nieuwe technologieën en soms onvoorziene effecten.
Rijkswaterstaat gebruikt digitalisering onder meer voor voorspelbaar onderhoud aan assets, de inzet van ‘slimme’ camera’s voor beeldinterpretatie op snelwegen of het bewaken van de kwaliteit van rivierwater met behulp van sensoren. Alhoewel het werk van Rijkswaterstaat niet op dezelfde manier doordringt in het privéleven van burgers als bij andere uitvoeringsorganisaties, heeft ons werk toch enorme impact op de samenleving. Daarnaast kunnen publieke waarden in het gedrang komen. Bij bijvoorbeeld voorspelbaar onderhoud aan assets zijn betrouwbare data en gedegen data-analyses tenslotte cruciaal voor de veiligheid van burgers.
IThiek is meer dan privacy alleen
Recente gebeurtenissen, zoals de toeslagenaffaire en het datalek bij de GGD, hebben de aandacht bij ethische dilemma’s vooral op privacyvraagstukken gericht. Maar privacy is niet de enige publieke waarde die beïnvloeding kent door de inzet van digitalisering. IThiek omvat het borgen van meerdere publieke waarden zoals autonomie, transparantie, veiligheid en controle over de technologie. Meestal is er echter geen duidelijke oplossing voorhanden. Een systematische reflectie op de impact van de inzet van technologie op de samenleving is daarom van essentieel belang.
Hierbij komen diverse ethische vragen aan bod, zoals: hoever mag Rijkswaterstaat gaan in het gebruik van verzamelde data? In hoeverre laat Rijkswaterstaat beslissingen over aan de technologie en waarom? En begrijpt Rijkswaterstaat de werking van deze technologieën, zodat de organisatie dit kan verantwoorden aan de samenleving? Het is, zoals in veel organisaties, verleidelijk om vooral te focussen op technologische aspecten, juridische aspecten en voordelen, zoals effectiviteit of efficiëntie. Ethische dilemma’s worden pas besproken als ze zich aandienen. Juist door al vanaf het begin van een nieuw project of proces na te denken over mogelijke dilemma’s, kom je tot meer creatieve en robuuste oplossingen.
En hoe nu verder?
De Strategische Verkenning Ithiek heeft in kaart gebracht welke mogelijke ethische dilemma’s rond digitalisering kunnen spelen voor Rijkswaterstaat. Voor het creëren van meer bewustwording rond het thema hebben we onder andere een laagdrempelige serious game ontwikkeld waarin Rijkswaterstaat-teams gezamenlijk kunnen leren van ethische datavraagstukken. Ook komt er een ‘IThiek-routekaart’: een handig overzicht van alle beschikbare tools om ethische vraagstukken te kunnen uitdiepen en met je team oplossingen te bedenken. Wil je meer weten over de verkenning neem dan contact op met de projectleider: Bijou van Haren.