Vissen door de sluis: onderzoek bij Volkeraksluizen
Hoe vinden trekvissen hun weg door de Volkeraksluizen, het grootste binnenvaartsluizencomplex van Europa? Terwijl schepen dagelijks door de imposante Volkeraksluizen varen, proberen ook vissen hun weg te vinden tussen zee en rivier.
Onderzoeksbureau ATKB onderzoekt in opdracht van Rijkswaterstaat hoe die migratie precies verloopt en welke factoren hun reis beïnvloeden. De uitkomsten geven inzicht in hoe waterbeheer en natuur elkaar kunnen versterken.
Zo helpt het onderzoek om maatregelen te ontwikkelen, zoals slim sluisbeheer, die vismigratie verbeteren en de Zuidwestelijke Delta veerkrachtiger maken.
Wat doen de onderzoekers precies?
Om beter te begrijpen hoe vissen deze route gebruiken, bestaat het onderzoek uit twee fases: een voorjaars- en een najaarsmeting. In het voorjaar van 2025 is onder andere gekeken naar jonge aal (glasaaltjes), driedoornige stekelbaars, bot en spiering die vanuit zee het zoete water optrekken om op te groeien.
Dit zijn diadrome vissen, soorten die tussen zout en zoet water migreren om hun levenscyclus te voltooien. In het najaar ligt de focus op volwassen palingen (schieraal) die terugkeren naar zee om zich voort te planten.
In het onderzoek is extra aandacht voor paling, omdat deze soort ernstig wordt bedreigd. Bovendien is het aannemelijk dat als palingen het sluizencomplex kunnen passeren, dat andere diadrome vissoorten dat ook kunnen.
Door zowel het voor- als het najaar te onderzoeken, ontstaat een duidelijk beeld van hoe goed diadrome vissen het sluizencomplex in beide richtingen kunnen passeren en waar mogelijke knelpunten voor vismigratie aanwezig zijn.
Zenders en PIT-tags: meten is weten
Om het migratiegedrag van de vissen te volgen, zijn voor de voorjaarsmeting aan beide kanten van het sluizencomplex fuiken geplaatst. Honderden palingen zijn uitgerust met zenders en PIT-tags (kleine identificatiechips waarmee individuele vissen gevolgd kunnen worden).
‘De verwachting is dat de Volkeraksluizen een belangrijke rol spelen in de migratie van vissoorten,’ zegt Matthijs Koole, onderzoeker bij ATKB. ‘We willen weten hoeveel vissen zich hier bevinden en of ze erin slagen het sluizencomplex te passeren. We meten niet alleen hoeveel vis er is, maar ook welke routes ze nemen en hoe effectief die zijn.’
Waarom zijn trekvissen zo belangrijk?
Wist u dat trekvissen, zoals paling en stekelbaars, niet alleen essentieel zijn voor de biodiversiteit, maar ook bijdragen aan een natuurlijke balans in het watersysteem? Hun aanwezigheid vertelt veel over de gezondheid van onze delta en over hoe goed zee en rivier met elkaar in verbinding staan. Een gezonde visstand betekent een veerkrachtiger ecosysteem.
Gezond ecosysteem
De opgedane kennis vormt de basis voor maatregelen die vismigratie verbeteren. Begin volgend jaar brengt ATKB de resultaten van het onderzoek samen in een eindrapport. Rijkswaterstaat bepaalt op basis van de resultaten welke vervolgstappen nodig zijn om de vismigratie verder te verbeteren.
‘Het doel is om de verbinding tussen zee en rivier te herstellen,’ zegt Koole. ‘De Volkeraksluizen blijven een belangrijk waterwerk, maar we willen dat ze ook bijdragen aan een gezond ecosysteem. De resultaten vormen de basis voor nieuw beleid en praktische maatregelen.’ Zo groeit het inzicht stap voor stap uit tot concreet beleid en nieuwe oplossingen in de praktijk.
Kennis voor de toekomst
De metingen bij de Volkeraksluizen leveren waardevolle kennis op over hoe water, vis en sluisbeheer met elkaar samenhangen. Die inzichten helpen ons om het beheer van sluizen en spuisluizen beter af te stemmen op natuurlijke processen, zoals de seizoensmigratie van vis.
Ze vormen ook de basis voor maatregelen als visvriendelijk sluisbeheer en vispassages. Daarmee kunnen vissen zich vrijer verplaatsen, wat de biodiversiteit versterkt en bijdraagt aan een veerkrachtiger ecosysteem.
Waar water, natuur en techniek samenkomen
De Volkeraksluizen verbinden het Krammer-Volkerak met het Hollandsch Diep, twee belangrijke Natura 2000-gebieden. Het sluizencomplex is niet alleen Europa’s grootste en drukst bevaren binnenvaartsluizen-complex, maar ook een plek waar verschillende functies van waterbeheer samenkomen.
Deze unieke combinatie in de Zuidwestelijke Delta vraagt om zorgvuldig beheer, waarin zowel scheepvaart als natuur een plek krijgen.
Viscorridor Bath–Volkerak
De monitoring bij de Volkeraksluizen maakt deel uit van het project Viscorridor Bath–Volkerak. Dit project richt zich op het verbeteren van de vispasseerbaarheid in de Zuidwestelijke Delta en maakt onderdeel uit van de doelen van de Kaderrichtlijn Water (KRW), die streeft naar een betere ecologische waterkwaliteit in Europese wateren.
Met de opgedane kennis kunnen de Volkeraksluizen hun functie voor de scheepvaart behouden en bijdragen aan een sterkere ecologische verbinding tussen zee en rivier. Zo werken Rijkswaterstaat en partners stap voor stap aan een toekomstbestendige Zuidwestelijke Delta.
Gezamenlijke kennis en inzet
Het onderzoek sluit aan bij de doelen van de Kaderrichtlijn Water (KRW), dat erop gericht is de ecologische waterkwaliteit van Europese wateren te verbeteren. Trekvissen zijn een belangrijke graadmeter voor een gezond watersysteem: wanneer zij zich vrij kunnen verplaatsen, betekent dat dat het systeem goed functioneert.
Het veldonderzoek voor de najaarsmeting vindt plaats in samenwerking met visserijbedrijf Kooistra. Daarnaast stemmen we het onderzoek af met visrechthebbenden, sportvisserijorganisaties, natuurorganisaties en de sluismeesters ter plaatse. De gezamenlijke kennis en inzet dragen bij aan een duurzame balans tussen waterbeheer, scheepvaart en natuur.