Biodiversiteit bij Rijkswaterstaat: ‘Durven omgaan met onzekerheid’
De internationale dag van de biodiversiteit komt eraan: 22 mei 2021 is door de Verenigde Naties uitgeroepen voor meer bewustwording van het belang van biodiversiteit. Ecologen Marieke de Lange en Joost Backx vertellen hoe Rijkswaterstaat hier als grote natuurbeheerder in Nederland aan bijdraagt.
We zijn ons bewuster van de natuur dan ooit. Sinds de coronacrisis is het voor velen een uitlaatklep dichtbij. Een lange wandeling over het strand, door de bossen of over de heide… We kunnen niet meer zonder.
Persoonlijke waarde van natuur
Backx: ‘Ook in Nederland is te lang gedaan alsof de natuur gratis en onuitputtelijk is. We beseffen nu beter, met de stikstofproblematiek die speelt, hoeveel we al zijn kwijtgeraakt. En nu we massaal tijdens corona dichtbij naar buiten gaan, wat naast de economische de persoonlijke waarde van natuur voor ons is. Op veel fronten vraagt de natuur om onze inspanning. Het streven naar het behoud van biodiversiteit is nu cruciaal. Als iets uitsterft, komt het niet meer terug.’
Complexe natuur
Biodiversiteit is de rijkdom aan soorten: alle soorten dieren, planten, bacteriën en schimmels. Een grote biodiversiteit maakt de natuur weerbaar en sterk, en zorgt voor het goed functioneren van een ecosysteem. Backx: ‘Dit hebben we nodig, zodat onze natuur bestand is tegen veranderingen en plotselinge verstoringen zoals klimaatverandering en vervuiling. Dit besef is al erg waardevol, want onbekend maakt onbemind. Mensen vinden vogels interessant, want die zie je. Maar als je langs de Rijn of op het strand loopt, zie je niet wat er onder water gebeurt. Vroeger ging ik naar het strand met mijn kinderen, netje mee, schep mee en een plastic bak als aquarium. Zo liet ik ze zien wat er in de zee leeft. Pas als je dit opmerkt, doet het pijn als je het mist.’
Belangrijker thema voor het grote publiek
Klimaatverandering en de biodiversiteit is een belangrijker thema voor het grote publiek. De Lange: ‘Ook binnen Rijkswaterstaat wordt dit gedachtengoed steeds groter: wij zijn en voelen ons nog meer verantwoordelijk voor de biodiversiteit.’
Vanuit verschillende programma’s werkt Rijkswaterstaat daarom aan het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit en het behouden en herstellen van natuur. ‘Maar wat de beste maatregelen zijn om natuur te ontwikkelen om onze doelstellingen te halen, is een leerproces’, aldus De Lange. ‘De natuur is complex en vaak onvoorspelbaar. Dat maakt natuurontwikkeling toch wat lastiger dan een brug bouwen.’ Backx: ‘Je kunt nu niet zeggen hoe de wereld er over 20 jaar uitziet. Vaak spelen er meerdere ontwikkelingen gelijktijdig en dat maakt voorspellen lastig. We moeten durven omgaan met deze onzekerheid, leren van wat we monitoren en toepassen wat we geleerd hebben. Dat doen we continu in ons werk.’
Nieuwe natuur in het Markermeer
Rijkswaterstaat draagt bij aan biodiversiteit door verbindingen tussen de grote wateren en het achterland te herstellen, zodat vissen hun route kunnen vervolgen. Of door het aanleggen van ontbrekende leefgebieden, zoals de projecten de Marker Wadden en het Trintelzand.
De Lange: ‘In het Markermeer is de vis- en vogelstand sterk achteruitgegaan door onder andere de aanleg van dammen en dijken waardoor het water troebel werd. We constateerden dat een aantal schakels misten in het voedselweb. Zo was er weinig benthos aanwezig in de waterbodem; wormen, schelpjes, muggenlarven. Door een dikke laag slib op de bodem was de bodem zo slap als dunne yoghurt, een slechte leefomgeving voor dieren en planten. Het ecosysteem had daarom een oppepper nodig. Met het project Marker Wadden hebben wij samen met Natuurmonumenten eilanden aangelegd met natuurlijke oevers die het slib vastleggen. Daar profiteert het benthos weer van, een belangrijke voedselbron voor de vissen en vogels.’
Het systeem een handje helpen
Niet alleen planten en dieren profiteren van een gezonde natuur. Het is voor iedereen gunstig en waardevol om de natuur op orde te hebben. Alleen met een goed functionerend ecosysteem kunnen we gebruik maken van de bronnen die de natuur ons te bieden heeft. De natuur zorgt voor schone lucht, voedsel (landbouw en visserij) en een fijne leefomgeving. Rijkswaterstaat werkt hier dagelijks aan. De Lange: ‘Dat doen we met verschillende programma’s die specifiek gericht zijn op het verbeteren van de waterkwaliteit en de leefomgeving, maar ook bij de aanleg van een snelweg of het onderhoud van onze kust hebben we aandacht voor de natuur.'
Maar we zijn er nog niet. Werken aan biodiversiteit vereist veel leren, monitoren en doen. De Lange: ‘We moeten de natuur blijven volgen zodat we de complexiteit steeds beter begrijpen. Dat gaat bij Rijkswaterstaat goed.’ En dat kunnen we niet alleen. Hiervoor werken we samen met partijen, zoals provincies, gemeenten, waterschappen, natuur (beheer)organisaties en bewonersgroepen. Samen werken we aan een veilig en leefbaar Nederland.
Voorbeelden uitlichten
De komende maand (mei 2021), tot aan de internationale dag van de biodiversiteit (22 mei 2021) en tijdens de Week van Ons Water, laten we zien hoe we werken aan een goede omgeving voor plant en dier. Dat doen we door samen met onze partners voorbeelden uit te lichten onder #NatuurlijkDichtbij.