Waterveiligheid én meer biodiversiteit in de Noordwaard
Tien jaar geleden werd de Noordwaard ingericht als doorstroomgebied bij hoogwater en kwam er ruimte voor de natuur. Inmiddels is de voormalige polder uitgegroeid tot een uniek getijdengebied dat zowel waterveiligheid als biodiversiteit dient.
Gebied opnieuw ingericht
Van 2012 tot 2015 is het gebied helemaal op de schop gegaan en opnieuw ingericht in het kader van het rijksprogramma Ruimte voor de Rivier. ‘Van suikerbiet naar waterriet’: zo schetst Staatsbosbeheer-boswachter Harm Blom de transformatie van de Noordwaard, een gebied in de Biesbosch. ‘Het was altijd een polder, waar boeren suikerbieten en aardappelen verbouwden.’
Het werd ingericht als een doorstroomgebied voor hoog water. Dat betekent dat als het water boven een bepaalde hoogte komt, het water het gebied instroomt. Zo krijgt water de ruimte en neemt het risico op overstromingen in de omgeving af. Het idee hierbij was ook systeemherstel: de terugkeer van de ecologische dynamiek van het water.
De oude kreeklopen werden in ere hersteld, waarbij goed gekeken werd naar historische kaarten. De dijk langs de Nieuwe Merwede werd op bepaalde plekken verlaagd. ‘Bij 2 m boven NAP stroomt het water over deze stukken verlaagde dijk, de ‘drempel’, de Noordwaard in en uiteindelijk naar zee,’ zegt Arno Slager, asset manager Oevers & Uiterwaarden bij Rijkswaterstaat.
‘Dat is uitzonderlijk hoog, maar bijvoorbeeld in 2023 maakten we het twee keer mee, door een combinatie van springtij, stormachtige westenwind en hoge waterstanden in de rivier.’
Waterveiligheid en natuur
En zo werd de Noordwaard een gebied met een dubbele functie: waterveiligheid en natuur.
Hoe gaan deze twee samen? Rijkswaterstaat is eigenaar van het grootste deel van de 1500 ha gebied en verantwoordelijk voor de waterveiligheid, het natuurbeheer wordt gedaan door Staatsbosbeheer.
Slager: ‘Zo’n idee vraagt een bredere blik natuurlijk. Als je alleen naar waterveiligheid kijkt, zou een gladde grasmat ook werken. Maar je kunt met de inrichting van zo’n doorstroomgebied best meerdere doelen tegelijk dienen. Waterveiligheid en natuur kunnen heel goed samengaan.’
Uniek natuurgebied
Tien jaar na oplevering kunnen we vaststellen dat het met de natuur in de Noordwaard goed gaat. ‘Het is een uniek gebied van slikkige rivieroevers, kreken en ondiepe, stromende getijdennatuur,’ zegt Blom.
‘Met de omliggende gebieden is het de enige zoetwaterdelta in Europa die nog onder invloed staat van het getij. Een beetje zoals de Wadden, maar dan zoet. Dagelijks loopt er water in en uit en die dynamiek zorgt voor veel biodiversiteit.’
De Noordwaard is een belangrijke verbindingszone in de omringende Biesbosch, een Natura 2000-gebied. ‘Het hart van de Biesbosch,’ zegt Blom.
Kijken met twee brillen
De samenwerking tussen Staatsbosbeheer en Rijkswaterstaat is voor beide organisaties een ontdekkingstocht. Ook omdat er zo veel andere belanghebbenden zijn: gemeente, waterschap, de agrarische sector en omwonenden. Ze kijken door twee verschillende brillen naar hetzelfde landschap. ‘We hebben allebei onze eigen belangen, maar het overleg is goed,’ zegt Slager.
Rijkswaterstaat stelt eisen aan het beheer van de Noordwaard door Staatsbosbeheer, bijvoorbeeld rond ruwe en gladde vegetatie. ‘Er zijn vaste afspraken over welke begroeiing waar mag staan. Bomen zijn bijvoorbeeld ruwe vegetatie; als er te veel staan, remmen ze het water af en beperken de doorstroom,’ zegt Slager.
‘Soms vragen we waarom bepaalde struiken of bomen niet worden weggehaald, en soms is dat vegetatie die Staatsbosbeheer graag wil laten staan. In zulke gevallen hebben we uitgebreider overleg over de te maken keuzes.’
Ecologisch beheer
Het ecologische beheer van Staatsbosbeheer werkt juist ook goed voor de waterveiligheid.
Blom: ‘Er lopen grote grazers rond, zoals waterbuffels, konikpaarden en Schotse hooglanders, die de vegetatie kort houden. Waterbuffels grazen in natte gebieden, hooglanders en koniks eten wilgen op het droge.’ Andersom is er bij ingrepen voor waterveiligheid ook oog voor natuur.
Slager: ‘Periodiek moeten we kreken uitbaggeren om de doorstroom te bevorderen. Dan loopt er altijd een ecoloog van Rijkswaterstaat mee om modderkruipers die per ongeluk zijn meegekomen, terug te zetten in het water.’
Enthousiast
Blom en Slager zijn allebei enthousiast over de samenwerking en de twee doelen van de Noordwaard. Het is een model voor de toekomst, zeker in een land als Nederland waar de ruimte schaars is, en zeker nu door klimaatverandering grotere extremen in regenval zijn te verwachten.
Slager: ‘De natuur in het gebied oogt en voelt wild. Ook al is het, zoals overal in Nederland, gereguleerde wildheid.’ Blom: ‘De Noordwaard bewijst de waarde van ruimte geven aan water. Als je dat durft, volgt topnatuur vanzelf.’