Maatregelen waterkwaliteit

Regulier beheer en programma’s waterkwaliteit

we werken (inter)nationaal samen aan schoon en gezond water

Als water- en natuurbeheerder voeren we reguliere beheertaken uit. Denk aan visvriendelijk sluis- en stuwbeheer, duurzame visserij en de zwerfafvalaanpak. Daarnaast zorgen we met programma’s voor voldoende schoon drink- en zwemwater, een gezonde visstand, voldoende voedsel voor vogels en ruimte om te wonen, werken en recreëren. De programma’s richten zich allemaal op een ander onderdeel van de waterkwaliteit. De combinatie van deze programma’s zorgt ervoor dat de ecologische en chemische waterkwaliteit van de rijkswateren beschermd wordt en blijft.

De volgende programma’s dragen hieraan bij:

Maatregelen en afspraken

Vanuit de 3 programma’s treffen we specifieke maatregelen om de waterkwaliteit aan te pakken. Dit kunnen tastbare maatregelen zijn, maar ook het maken van afspraken. Elk gebied vraagt om maatwerk, daarom kijken we voor elk gebied welke maatregelen we kunnen nemen. We kunnen onder meer putten uit onderstaande oplossingen.

Uitdiepen en aanleg geulen en strangen

Nevengeulen en strangen horen van nature bij rivieren. Nevengeulen zijn wateren die parallel aan de hoofdgeul door de uiterwaarden stromen. Aan het begin en het einde staan ze in verbinding met de rivier. Groeit de geul aan 1 kant dicht, dan is deze niet meer verbonden met de rivier. Op dat moment wordt een nevengeul een strang. We onderhouden en diepen ze uit, zodat het water blijft stromen. Maar we leggen ook nieuwe nevengeulen en strangen aan, zoals in de Afferdense en Deestse Waarden (zie onderstaande video). Zo vormen ze met hun variatie aan (on)diepten, stromingen, troebel en helder water, vruchtbare leefgebieden voor verschillende soorten vissen en planten.

Aanleg vispassages

Vissen trekken tussen verschillende wateren om zich voort te planten, op te groeien, te overwinteren of om voedsel te vinden. In onze wateren zijn in de loop der tijd veel barrières opgeworpen voor vissen. Stuwen en gemalen zijn goed voor de scheepvaart en de hoogwaterveiligheid, maar slecht voor trekkende vissen. Daarom leggen we vispassages aan bij sluizen, stuwen en gemalen, zodat vissen de obstakels kunnen passeren en trekvissen hun levenscyclus kunnen voltooien.

Aanleg natuurvriendelijke oevers

Langs rivieren en meren leggen we natuurvriendelijke oevers aan. We verwijderen bijvoorbeeld stenen en andere verhardingen, zodat er een beter leefgebied voor planten en dieren ontstaat. Er zijn verschillende soorten natuurvriendelijke oevers. Van een licht glooiende oever vol met begroeiing, tot een steile wand waarin bijvoorbeeld rivierzwaluwen of ijsvogels kunnen broeden. Meer weten over natuurvriendelijke oevers? Bekijk dan onderstaande video.

Schoon en gezond water is belangrijk. Voor mensen, planten en dieren. In de Europese kaderrichtlijn Water zijn afspraken gemaakt die er voor moeten zorgen dat het water van alle Europese landen van voldoende kwaliteit is en blijft. Rijkswaterstaat voert deze afspraken uit in Nederland. In deze serie laten we voorbeelden zien van maatregelen die we samen met partners nemen om de kwaliteit van ons water te verbeteren. Het is een vertrouwd beeld: grote machines die graven of stenen weghalen langs oevers van de Maas. De rivier en natuur krijgen de ruimte. De situatie wordt veiliger. Want als het nodig is, kan de rivier grotere hoeveelheden water afvoeren. En door de aanleg van geulen en natuurvriendelijke oevers ontstaat er weer een geleidelijke overgang van water naar land. Met ondiep, rustig stromend water. De omgeving wordt aantrekkelijker voor planten, vissen en ander waterleven. In de Hemelrijkse Waard werkt Rijkswaterstaat aan een nieuwe waterrijke wildernis. Een gebied van 225 ha gaat op de schop. Dat staat gelijk aan 300 voetbalvelden. Met dit soort maatregelen wordt gewerkt aan een beter leefgebied voor plant en dier langs de Maas. 'Wat ik erg leuk vind, is dat ik zie dat we er eindelijk aan toe komen dat die graafmachines die uiterwaard weer op orde brengen. In het ondiepe water krijg je een goede voedingsbodem voor de inheemse planten, de inheemse dieren en vissen die hier thuishoren in dit systeem.' Dit is Keent in Noord-Brabant. Dit dorpje langs de Maas kent een roerige geschiedenis. In 1995 worden alle 70 inwoners geëvacueerd vanwege het hoge water. Door het uitgraven van de oude Maasarm heeft de rivier meer ruimte gekregen. 'Dat is toch veel mooier dan een oude man die in beeld loopt?' Jan Nilessen is gids. Als vrijwilliger geeft hij rondleidingen langs zijn grote liefde, de Maas. 'Voor ons is het zo fantastisch dat die biotopen die we kwijt waren terugkomen. We krijgen weer natuurlijke oevers met terrassen, we krijgen zandbanken. En onze eigen vissen waren verdwenen. Die konden niet meer in die goot leven. Want het was een goot geworden. Nu we de oevers natuurvriendelijk maken, zullen onze eigen vissen terugkomen.' De betrokkenheid van de mensen in de omgeving van Keent is groot. Zo bouwde Wim de Kleijn z'n oude schuur om tot een museum. Met toevallige voorbijgangers, recreanten en scholieren praat hij over de ontwikkeling die het gebied heeft ondergaan. 'Nu zie je in de omgeving heel veel kruiden. Prachtig. Ik vind het mooi. Ik heb hier meer lol in dan destijds met m'n boerderij.' Niet alleen in de omgeving van Keent en Oijen krijgt de rivier een nieuw jasje. Op tientallen plekken langs de Maas worden de oevers en uiterwaarden natuurvriendelijker gemaakt. 'La Meuse. De mensen praten altijd in vrouwelijke zin over de Maas. De Rijn, dat is een man. Der Rhein. Dat is woest en wild. Maar de Maas heeft iets lieflijks. Dat is een bourgondische rivier. Die past bij de mensen en bij het landschap.' Door het realiseren van natuurvriendelijke oevers en uiterwaarden werkt Rijkswaterstaat ook langs de Maas aan gezond en schoon water en droge voeten.

Plaatsen rivierhout

Hout hoort van nature thuis in de Nederlandse rivieren. Op en rond dood hout leven diverse soorten insecten en vissen. Door bomen te laten zinken in rivieren, ontstaat ‘rivierhout’ en daarmee een voedingsbodem voor plant en dier.

Creëren wetlands

Wetlands zijn waterrijke en moerasachtige gebieden langs het water die 20 tot 50 dagen per jaar nat zijn, maar soms ook helemaal droog kunnen vallen. Het zijn dynamische gebieden met veel variatie, die allerlei verschillende planten, vissen en vogels aantrekken. Waar nodig creëren we nieuwe wetlands door oevers of uiterwaarden te verlagen en meer variatie in hoogte aan te brengen. Hierbij kunnen ook plassen, geulen of kreken ontstaan.

Herstel estuaria

Een aantal riviermondingen in zee (estuaria) zijn afgesloten door dammen. Hierdoor vindt er geen natuurlijke uitwisseling plaats van zoet- en zoutwater, zijn stromen van sediment (zand en slib) verstoord en is de invloed van het getij verloren gegaan. Door de aanleg van doorlaten in de dammen, ontstaat een brakke delta die dynamisch is vanwege de afwisseling van eb en vloed. Deze leefgebieden zijn zeer divers en trekken veel verschillende planten en dieren aan.

Aanleg ontbrekend leefgebied

Door harde en steile oevers van steen en rechte dijken, zijn veel gebieden met ondiep water en zandplaten verloren gegaan en ontbreken zachte oevers. We voegen deze leefgebieden weer toe door de aanleg van eilanden, ondieptes, rietvelden en oeverlanden. Zo kunnen bijvoorbeeld sterns weer voldoende vissen vangen in gebieden met ondiep water en uitrusten op de kale zandplaten.

Verbinden gebieden en herstellen overgangen

Door dammen en dijken zijn er veel harde overgangen ontstaan tussen land en water en tussen zoetwater en zoutwater. Soms zijn gebieden nauwelijks of zelfs helemaal niet met elkaar verbonden. Zo kunnen vissen nu niet van het Markermeer naar de Oostvaardersplassen zwemmen en vormt de Afsluitdijk een harde grens tussen het zoete IJsselmeer en de zoute Waddenzee. Waar mogelijk verbinden we wateren met elkaar, zoals bij het Markermeer en de Oostvaardersplassen. Door aanpassing van dijken en oevers kunnen gevarieerde leefgebieden op de overgang van land naar water ontstaan. Langs de Waddenzee en de Eems-Dollard ontwikkelen we kwelders. Deze kwelders vormen geleidelijke overgangen tussen zoet- en zoutwater en tussen land en water. Daardoor ontstaan geschikte broed- en rustplaatsen voor vogels.

Sanering waterbodem

In de periode (jaren 50 tot 90) waarin veel fabrieken nog afvalstoffen in de Europese rivieren loosden, is een deel van die verontreiniging via de Rijn ons land binnengekomen. Dit vormt zich als vervuild slib op de waterbodems. We saneren de bodems (maken ze schoon) door ze uit te baggeren.

Opstellen beheerplannen Natura 2000

Voor het beschermen van plant- en diersoorten en leefomgevingen in Natura 2000-gebieden is het niet altijd nodig om fysieke maatregelen te nemen. Daarom maken we afspraken over hoe gebieden worden gebruikt (vergunningen) en wie welke taak op zich neemt. Deze beheerplannen worden voor maximaal 6 jaar opgesteld in nauw overleg met eigenaren, gebruikers en andere betrokken overheden. Hierbij gaat het vooral om gemeenten, waterschappen en provincies. Ook hierdoor beschermen we de belangrijke natuurwaarden en zorgen we ervoor dat mensen prettig kunnen wonen, werken en recreëren in deze gebieden.

Monitoren waterkwaliteit en natuur

Met ruim 170 meetstations, waaronder de grenslocaties bij Eijsden en Lobith, monitoren we ons water op giftige, verontreinigende en radioactieve stoffen. Dit doen we 24 uur per dag en 7 dagen in de week. Daarnaast controleren we op de aanwezigheid van planten, dieren en micro-organismen. Deze geven een goede indicatie van de waterkwaliteit en natuur. We leiden het water bijvoorbeeld langs watervlooien. Als er iets mis is, reageren die daar meteen op. Zodra er verontreinigingen ons land binnenstromen, waarschuwen we direct de waterschappen en drinkwaterbedrijven. Ook tellen we bijvoorbeeld vogels en zeehonden. Veel van deze monitoringsgegevens zijn online in te zien en te gebruiken. In onderstaande video leggen we meer uit over het bewaken van de waterkwaliteit.

Toezicht en handhaving waterkwaliteit

We zorgen ervoor dat bepaalde wetten niet worden overtreden, zoals het verbod op lozen van (afval)water door schepen en de industrie. Dit doen we door voorlichting, wetgeving, vergunningverlening en handhaving. Als er toch geloosd wordt door bijvoorbeeld fabrieken en schepen, leggen de medewerkers van de Inspectie Leefomgeving en Transport een boete op.