Rivierhout

Voice Over: Als jij een vis zou zijn. Wat zou je dan vinden van onze keurig opgeruimde rivieren? Veilig achter de dijken en gekneveld door gestorte oevers en betonnen beschoeiing. Waar zou jij jouw voedsel vinden? Welke plek is geschikt om jouw eieren af te zetten? En waar zou jij dan nog kunnen schuilen voor jagers? Wendy Liefveld / Projectleider Bureau Waardenburg: Da’s veel minder geworden dan vroeger en dat komt natuurlijk doordat we de rivier ontzettend veranderd hebben. Voeger stroomde die vrij, er waren geen stuwen dus vissen konden onbelemmerd heen en weer zwemmen van de rivieren stroomopwaarts. De uiterwaarden overstroomden veel vaker, de overgangszones waren veel dynamischer. Voice Over: Maar dat is veranderd. Scheepvaart werd intensiever en de veiligheid werd steeds belangrijker. Meer en meer hebben wij die rivieren getemd. Ze zijn nu strak en leeg. En er is maar weinig over van de oorspronkelijke biodiversiteit. Dit probleem speelt niet alleen in Nederland, maar overal in Europa. Vanuit Brussel zijn daarom regels opgelegd om het water gezonder te krijgen. En daar is Rijkswaterstaat al jaren mee bezig. Margriet Schoor / Adviseur ecologie Rijkswaterstaat: En de opdracht is eigenlijk: ‘verbeter het water zodanig, zo goed als je maar kan, terwijl het de functies behoudt die het heeft’. Sinds de vorige eeuw hebben we nevengeulen gegraven, strangen aangetakt, maar ook geïsoleerde plassen gemaakt, veel ondiep water erbij gemaakt, de oevers natuurlijker gemaakt. We hebben het huis verbeterd. Voice Over: Maar de oorspronkelijke bewoners zijn nog niet teruggekeerd. Er moet meer gebeuren. Uit onderzoek is gebleken dat dood hout als katalysator werkt voor ecologisch herstel. Dood hout brengt structuur aan in een lege waterkolom, en vormt naar alle waarschijnlijkheid de ontbrekende schakel voor gezonde rivieren. Maar ja, dit zijn rivieren met scheepvaart. Egbert IJmker / Adviseur scheepvaart Rijkswaterstaat: Voor de scheepvaart is het nog niet zo vanzelfsprekend om hout in de rivier te gooien. Vooral niet van die grote stammen, die kunnen best wel heel gevaarlijk zijn als ze in de schroef terecht komen of tussen het roer en het schip wordt onbestuurbaar. Dan is de kans dat ie in de oever terecht komt of andere schepen raakt bijvoorbeeld. Margriet Schoor: In de praktijk komt dat hout er dus niet vanzelf. Terwijl het wel een heel belangrijk onderdeel is. Voice Over: Toch heeft Rijkswaterstaat het aangedurfd om een proef te starten. Eind 2013 zijn geschikte bomen met wortel en al uitgegraven en geprepareerd, waarna ze op verschillende plaatsen in de Neder-Rijn en in de Lek zijn geplaatst. Daarbij is het risico voor de scheepvaart tot een minimum beperkt. Henry Bossenbroek / Hoofd Oost-Nederland Zuid Rijkswaterstaat: Het dode hout ligt verankerd aan kettingen en aan U-profiel, waar we de bomen overheen hebben laten zakken. Dus het ligt stabiel. In een soort harnas ligt het in de luwte van het stromingsgebied. Het ligt gewoon veilig. Uit monitoring is gebleken dat ze gewoon nog netjes op de plek liggen waar we ze hebben afgezonken. Voice Over: Boven water is nog weinig te zien, maar onderwater krioelt het al snel van het leven. Wendy Liefveld: We hebben ze gemonitord en sommige na 2 maanden of na 4 maanden. En dat gaat heel erg snel. Er zitten gelijk al - ook na twee maanden - beesten op waarvan we zeggen ‘nou, dat zijn wel hele bijzondere’. Voice Over: Bij de bemonstering van vis en macrofauna zijn verschillende methoden toegepast. Zo is één boom helemaal uit het water getakeld om alle fauna eraf te spoelen. Terwijl op andere bomen stukken wortel en schors demontabel zijn gemaakt. Met camera’s, fuiken en netten is onderzocht welke vissen er voorkomen en hoeveel. De bomen blijken een heel gunstig effect te hebben op de biodiversiteit. Alexander Klink: We hadden in april een boom - een hele boom was dat - uit de vistrap van Maurik getakeld. Die boom had een oppervlak van 56 vierkante meter en daar zaten honderdduizend beestjes op. Martijn Dorenbosch: Ik had wel gedacht dat vissen gebruik maken van dit soort nieuwe habitattypen. Want zodra je wat structuur in het water aanbrengt - het hoeft maar een steen te zijn of een tak - meestal gaan zich daar wel vissen omheen concentreren. Maar in dit geval van de bomen waren het wel heel veel vissen. Margriet Schoor: Op die boom, als hij in het licht zit, zitten dan draadalgen. En daarop zitten dan weer beestjes die draadalgen eten. En daar zitten dan weer beestjes op die beestjes eten die draadalgen eten. En zo gaat dat maar door. Wendy Liefveld: Dus ineens komt er leven in die oeverzone. En dat is nou precies het extraatje dat ze mogelijk nodig hebben. Voice Over: Bij dit onderwaterleven worden diersoorten gevonden die lange tijd verdwenen waren. Margriet Schoor: De ongewervelden die we vinden, dat is wel veelbelovend. Dat is een hele soortengroep die ontbrak, namelijk de soorten die op hout zitten en die het water filteren. Wendy Liefveld: Ook het verschil met het aantal exoten wat je ziet. We zagen echt veel meer exoten bij de kribben, bij de steenoevers, zeg maar. Voice Over: Dood hout vormt duidelijk een belangrijke aanvulling op de maatregelen die al genomen zijn. Wendy Liefveld: Het is echt een soort missend puzzelstukje wat we gevonden hebben en wat we nu hebben durven toepassen. Maar dat is vooral ook verdienste van Rijkswaterstaat dat ze dat aangedurfd hebben. Voice Over: Ook voor de scheepvaart zijn de eerste resultaten positief. Egbert IJmker: Voor ons is altijd een maatgever hoeveel klachten we krijgen. En vragen ‘hoe goed gaat het?’ dat werkt meestal niet. Maar ik heb nog geen enkele klacht gehad dat het niet goed zou gaan, dus dat is al een heel positief geluid. Voice Over: Deze proef had nog een ander doel. Belangrijk was ook om erachter te komen wat de beste plekken zijn voor het aanbrengen van dood hout. Margriet Schoor: We testen hoe we ze in kribvakken zodanig kunnen vastmaken dat ze geen last geven, dus in de ondiepe stukken. En achter de krib, zodat ze niet opstuwend werken. En als dat goed werkt … nou, er zijn zoveel kribvakken waar je dat dan zou kunnen toepassen. Dan is het niet meer op één plek doe je iets, nee, dan kun je in de hele rivier wat doen. En in verhouding met een nevengeul graven is dat heel erg goedkoop. Voice Over: Dood hout in de rivier. De resultaten zijn tot nu toe hoopvol en zelfs verrassend. Ze bieden zeker potentie voor opschaling en uitbreiding van de proef. Het idee is om dit ook toe te passen in andere rivieren, zoals de IJssel en de Waal. Wendy Liefveld: En dan verwachten we dat het misschien nog meer gaat doen. Omdat je dan ook de dynamiek hebt van de rivier, die zorgt dat er erosie en sedimentatie kan plaatsvinden. Dan krijg je kuilen en zandbankjes. Voice Over: Daarnaast wil Rijkswaterstaat gaan testen of dood hout kan worden gebruikt als stroomgeleider met een gunstig effect op de sedimentatie van rivierbeddingen. Henry Bossenbroek: Dat is een prima maatregel die een positieve invloed heeft op de scheepvaart, op het beheer en onderhoud, op de kosten daarvan. En op de toename van de inheemse vissoorten, maar ook op de toename van de fauna die zich afzet op het hout. Dus beter milieu, betere waterkwaliteit, nou dat willen we allemaal. Dus win-win.