VOICE-OVER: In de vroege ochtend van 10 februari 2020 raast storm Ciara over het land. (Een animatie.) Bij haven Maasbracht raken twee duwbakken los raken op drift en drijven tegen stuw Linne aan. De duwbakken beschadigen minimaal vier jukken en een aantal brugdelen. Of er meer schade is, is nog niet bekend. Met dit gedeelte van de stuw kan Rijkswaterstaat het waterpeil nu niet meer regelen. Gelukkig is er voldoende water in de Maas. Zo zakt het peil niet en kan de scheepvaart gewoon doorgaan. (Schepen varen door het water.) Om de totale schade te kunnen vaststellen en de stuw te kunnen herstellen bouwen we eerst een tijdelijke dam. Dat doen we met breuksteen. Ook storten we beton en stenen achter het andere gedeelte van de stuw zodat de bodem daar de kracht van het extra water kan opvangen. Nu kunnen we de stuw inspecteren en repareren. (Boten met kranen varen weg bij de stuw.) Na reparatie breken we de tijdelijke dam weer af en kan de stuw weer zijn werk doen. Namelijk het regelen van het waterpeil in de Maas tussen Maaseik en Linne. (Het Nederlandse wapenschild met daarnaast: Rijkswaterstaat. Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Het beeld wordt geel met wit. Beeldtekst: Meer informatie? rijkswaterstaat.nl/herstelstuwlinne. Een productie van Rijkswaterstaat. Copyright 2020.) RUSTIGE MUZIEK
100 jaar 7 zussen op de Maas
De 7 Zussen is een serie wereldberoemde boeken van Lucinda Riley. Het gaat over 7 vrouwen, die door adoptie met elkaar in verbinding staan. Rijkswaterstaat heeft haar eigen 7 zussen: 7 stuwen, verbonden door de Maas. Samen zorgen ze er al bijna een eeuw voor dat de Maas bevaarbaar is. Tijd om ze eens in het zonnetje te zetten!
Steenkool
Het verval van de Maas in Nederland is 45 m. Dit betekent dat er een verschil van 45 m hoogte is tussen het begin en het einde van de Maas. Dat is voor Nederlandse begrippen veel. 20 m hiervan ligt in Limburg, tussen Eijsden en Roermond.
Door het hoogteverschil was de Maas vroeger moeilijk bevaarbaar. Daar kwam in de jaren 20 verandering in. In een verslag uit 1919 staat het als volgt in mooi Nederlandsch omschreven:
De kanalisatie der Maas, zooals zij thans is aangevat, en welke in de eerste plaats ten doel heeft een afvoerweg te water voor het Limburgsche kolengebied tot stand te brengen, beoogt de rivier van Maasbracht tot Grave bevaarbaar te maken voor schepen van 2000 ton laadvermogen. Daartoe wordt een diepte van tenminste 2.60 M. over een bodembreedte van 60 M. noodig geoordeeld, welke diepte later vergroot moet kunnen worden tot 3 M.
Nederland had dus de Limburgse kolen nodig. Om deze makkelijker vervoerbaar te maken was het nodig de Maas beter bevaarbaar te maken.
Zeven zussen
Deze Maaskanalisatie was een groot project. We hebben er onder meer de 7 stuwen en de sluizen die erbij horen aan te danken. Deze zijn, vanaf België verder stroomafwaarts: Borgharen, Linne, Roermond, Belfeld, Sambeek, Grave en Lith.
De stuwen hebben in de afgelopen tientallen jaren veel meegemaakt. De meeste zien er nog steeds voor het grootste deel hetzelfde uit, zoals bij de bouw 100 jaar geleden Ze zijn goed onderhouden en werken nog prima. Een aantal krijgt de komende jaren een grote onderhoudsbeurt.
Hieronder per stuw 1 onderwerp uitgelicht, waar de stuwen de afgelopen 100 jaar mee te maken hebben gekregen.
Borgharen – in het zonnetje als monument
De bouw van stuw Borgharen vond in 1929 plaats, om zo de aanleg van het Julianakanaal mogelijk te maken. Het is de 1e stuw die de Maas tegenkomt, nadat ze Nederland binnenstroomt. Achter de stuw gaat de Maas door als Grensmaas, en is daar onbevaarbaar. Voor de stuw, een stukje verderop, start het Julianakanaal. Hier maakt de scheepvaart gebruik van.
Stuw Borgharen is een rijksmonument en ligt op een prachtige plek. Ze staat tijdens de Monumentendagen dit jaar weer in het digitale zonnetje. Ook heeft ze zelf wat te vertellen over haar leven.
Roermond – damwanden van ijzer of hout
Bij de bouw van de stuwen moest over veel dingen worden nagedacht. Bijvoorbeeld over de damwanden: was hout of ijzer het beste daarvoor?
In 1918 vond er een proef plaats, op een terrein dat zo’n beetje dezelfde bodem had als waar de stuwen van Roermond en Linne zouden komen. Door het inheien van houten en ijzeren damwanden, werd al snel duidelijk dat houten damwanden plaatsen in de grove grindbodem onmogelijk was. Daar staat tegenover dat het inheien van ijzeren damwanden wél goed kon. En dus kwam die toepassing er voor alle 7 stuwen.
Trouwens, stuw Roermond is ook een rijksmonument, met het bouwjaar rond 1926. Ze heeft kortgeleden nog (letterlijk en figuurlijk) in de schijnwerpers gestaan bij de opnames van The Passion (KRO-NCRV) in 2021.
Linne – een flinke aanvaring
Deze oude dame heeft pas een flinke opknapbeurt gehad.
De reden was niet zo mooi: bij storm Ciara in februari 2020 sloegen 2 duwbakken los. Deze dreven daarna tegen de stuw aan. Ondanks een flinke beschadiging van de stuw, was de reparatie 9 maanden later alweer klaar. Nog voor het hoogwaterseizoen! Een enorme klus, nog lastiger door het feit dat we met corona te maken kregen. Nu kan ze er weer jaren tegen.
Belfeld – een schuilkelder uit de koude oorlog
Rond de jaren 70 zijn bij verschillende stuwen schuilkelders gebouwd. Ook bij stuw Belfeld. Hij moest het personeel in de koude oorlog beschermen tegen stralingsgevaar tijdens rampen. Bij zo’n ramp zou het stuwpersoneel de kelder in vluchten. Het idee was dan om afwisselend naar buiten te gaan, om de stuw en sluizen te bedienen. Niet alleen om de schepen door te laten, maar ook voor de regeling van de waterstand in de Maas. De schuilkelder staat nu leeg.
Sambeek – dubbeltjes en kwartjes
Deze stuw heeft als bouwjaar 1925. In die jaren was het klassenverschil duidelijk zichtbaar. Sluis Sambeek was vroeger ingedeeld in een zogenoemde dubbeltjes- en kwartjeskant. Schippers gaven toen namelijk fooien.
Het was de kunst om schippers die een hogere fooi gaven aan de kant af te laten meren, waar de sluiswachters liepen (kwartjes kant). De dubbeltjes waren voor de sluisknechten, aan de dubbeltjeskant!
Kortgeleden was deze stuw in het nieuws door het hoge water van juli 2021. Er lag veel drijvend materiaal tegen de stuw. Het weghalen ervan is door een grote kraan gedaan.
Grave – een stuw getooid met een verkeersbrug
Deze dame wijkt qua uiterlijk wat af van de andere stuwen; ze is getooid met een monumentale verkeersbrug. Er is op dit moment een flinke renovatie van de verkeersbrug gaande. Stuw Grave beïnvloedt ook het waterpeil in het Maas-Waalkanaal dat dichtbij ligt.
In 2016 voer een binnenvaartschip in dichte mist tegen stuw Grave. 5 jukken beschadigden door de aanvaring. Hieraan zitten de schuiven van de stuw gemonteerd. Met de schuiven regelen we het waterpeil.
De schade zorgde ervoor dat het waterpeil in de Maas over 25 km zakte naar het laagst mogelijke niveau: het daalde met ongeveer 3 m. Om de stuw te kunnen herstellen, werden tijdelijke dammen geplaatst. Het filmpje legt dit uit.
Lith – vistrappen om de vissen weer blij te maken
De bouw van de stuwen was goed nieuws voor mensen. Het bracht werkgelegenheid met zich mee en Nederland kon de Limburgse steenkolen goed gebruiken. Vissen zoals de zalm en zeeforel waren eerst niet zo positief over de stuwen.
De stuwen en sluizen maken het moeilijk op de Maas tegen de stroom in te zwemmen. Ze konden daardoor nog maar moeilijk naar hun paaigebieden in bijvoorbeeld de Ardennen. Om vissen weer makkelijker naar het zuiden te laten zwemmen, hebben Rijkswaterstaat en de waterschappen de afgelopen tientallen jaren vispassages aangelegd.
We willen natuurlijk graag weten hoeveel en welke vissen van de vistrap gebruik maken. In 2020 hebben we bij de vispassage Lith als proef een onderwatercamera opgehangen om vissen te herkennen en te tellen. Op de beelden zijn onder meer een zalm en een baars, maar ook een bever te zien.