Aandacht voor aandacht op de weg
Als we de auto instappen, willen we allemaal veilig van A naar B. Aandacht voor de weg(inrichting) en het verkeer om je heen speelt daarbij een belangrijke rol. Chantal Merkx, cognitief psycholoog bij Rijkswaterstaat, vertelt over de wisselwerking tussen de mens, het voertuig en de infrastructuur en geeft tips om je aandacht er goed bij te houden tijdens het rijden!
Merkx houdt zich dus bezig met de interactie tussen mens en wegomgeving en heeft daarbij speciale aandacht voor aandacht. Merkx: ‘Door de beperkte capaciteit van het brein moet je je aandacht namelijk continu verdelen. Je bent onbewust continu met een zoekfilter aan de gang. Als je bijvoorbeeld op een weg rijdt waar 15 borden kort achter elkaar staan, denk dan maar niet dat je die allemaal waarneemt. Althans, niet vanzelf. Als je het idee hebt dat ze alle 15 relevant voor je zijn óf als ze heel erg de aandacht trekken, dan wél. In dat geval gaat het ten koste van je aandacht voor andere dingen; bijvoorbeeld het overige verkeer.’
15 borden kort achter elkaar neerzetten is dus geen goed idee. Maar hoe moet het dan wel? ‘Rijkswaterstaat houdt zich met die vraag bezig. We onderzoeken hoe we er bij de aanleg van een weg zo goed mogelijk voor kunnen zorgen dat de automobilist zijn aandacht op een goede manier kan verdelen en de juiste borden en signalen ziet. De wegen ontwerpen we zo dat ze in overeenstemming zijn met de lichamelijke en cognitieve vermogens van de mens. Op die manier kan de automobilist er veilig en comfortabel gebruik van maken.’
Zien, begrijpen, uitvoeren
Hoe ziet zo’n onderzoek eruit? ‘We bestuderen uitvoerig of de mensen de signalen op en langs de weg zien, begrijpen wat er van hen verwacht wordt en het ook kunnen uitvoeren. Je verwachtingspatroon, gewenning en rijervaring spelen daarbij een belangrijke rol. Een mens is een gewoontedier. Als je een route vaak rijdt, weet je welke rijstrook je moet hebben, welke afrit je moet nemen en waar mogelijk files staan: Je rijdt dan meer op de automatische piloot.’
Let je dan niet op tijdens het rijden? ‘Je let wel op, maar op andere dingen. Grote kans dat je informatie langs of op de route, niet ziet. Je ziet alleen maar bewust waar je naar op zoek bent. Onbewust reageer je op afwijkingen. Hoe meer rijervaring je hebt, hoe makkelijker je anticipeert op onverwachte gebeurtenissen.'
Wat doet Rijkswaterstaat?
‘In algemene zin zorgen we ervoor dat er uniformiteit zit in de wegontwerpen en het gebruik van borden. We vragen de opdrachtnemers in de ontwerpfase al een gedragskundige mee te laten kijken. Heel concreet maken we bij omleidingsroutes bijvoorbeeld gebruik van een ander kleur bord: geel. Zo trekken we de aandacht naar de dingen waarvan wij denken dat iedereen ze moet zien. Ook hebben we oog voor de teksten die op de borden staan. Voor de grootte, de vorm en de hoeveelheid. Voor kleurenblinden hebben we bovendien een witte rand om de borden geplaatst. Dan valt het voor hen meer op. In het donker is die witte rand ook voordelig voor niet-kleurenblinden.’
Merkx let ook op de plek waar informatie komt te staan. ‘Het klinkt misschien logisch, maar vlak na een bocht, brug of viaduct plaatsen we bijvoorbeeld geen borden. Je moet informatie namelijk tijdig kunnen lezen en verwerken. Een bocht, brug of viaduct onderbreekt soms de zichtlijnen, waardoor je te laat kunt anticiperen. Oftewel: je hebt dan te weinig tijd. Ook zorgen we ervoor dat de afstanden tussen borden niet te klein zijn. We houden daarbij rekening met de tijd en ruimte die je nodig hebt om eventuele manoeuvres te kunnen maken!’
Tips
Wat kan de automobilist zelf doen om zijn aandacht er bij te houden? ‘Ga vooral goed voorbereid op weg. Dan ben je al bewuster in je de auto gestapt en word je minder verrast door plotselinge veranderingen. Maar ga ook vooral niet zo bewust mogelijk rijden. Dat is doodvermoeiend. Denk maar aan je eerste rijles, waarin alles nieuw voor je is. Het is juist erg handig dat ons brein automatiseert. Mijn belangrijkste tip is dus: check vooraf bijzonderheden en files, zodat je daar al op kunt letten.’
En natuurlijk: zorg ervoor dat je fit in de auto stapt. ‘Persoonlijke omstandigheden bepalen namelijk ook hoe alert je in de auto zit. Verder is het belangrijk je niet te laten afleiden, bijvoorbeeld door je telefoon. Je moet namelijk altijd snel kunnen reageren op onvoorziene situaties!’